मोबाईल क्रांती: वन-जी ते फाईव्ह-जीपर्यंतचा प्रवास

मोबाईल क्रांती: वन-जी ते फाईव्ह-जीपर्यंतचा प्रवास

माहिती व तंत्रज्ञानाच्या युगात प्रत्येक घरात आणि घरातल्या प्रत्येकाच्या हातात मोबाइल दिसतोय. 1973 साली जगात मोबाइलचा वापर सुरू झाला. पण, भारतात मोबाइल येण्यास तब्बल 22 वर्षे लागली. 1995 साली भारतात मोबाइल आला. 31 जुलै 1995 रोजी भारतात पहिल्यांदा मोबाइलची रिंग वाजली. तेव्हाचे पश्चिम बंगालचे मुख्यमंत्री ज्योती बसू यांनी तत्कालीन दूरसंचार मंत्री पंडित सुखराम यांना मोबाइलवरून फोन करून संवाद साधला होता. ज्योती बसू यांनी हा फोन कोलकाता येथील रॉयटर्स बिल्डिंगमधून दिल्लीतील संचार भवनमध्ये केला होता.

जगातील पहिला मोबाईल फोन मोटोरोला कंपनीच्या मार्टिन कूपर यांनी १९७३ साली विकसित केला. भारतातील पहिली मोबाइल फोन सेवा 23 ऑगस्ट 1995 रोजी कोलकाता येथे मोदी टेलस्ट्रा (आता व्होडाफोन इंडिया म्हणून ओळखली जाते) द्वारे सुरू करण्यात आली. याच कंपनीच्या सेवेला मोबाइल नेट या नावाने ओळखले जात असे. याच कंपनीच्या नेटवर्कवरून भारतातील पहिला मोबाइल कॉल करण्यात आला होता. मोदी टेल्स्ट्रा ही भारतातील मोदी ग्रुप आणि ऑस्ट्रेलियातील टेलिकॉम कंपनी टेल्स्ट्रा यांची संयुक्त कंपनी होती. ही कंपनी तेव्हाच्या देशातील आठ कंपन्यांपैकी एक होती ज्यांना भारताता सेल्युलर सर्व्हिस पुरवण्यासाठी परवाना मिळाला होता. मात्र 1995 साली भारतात मोबाइल सेवा सुरू झाल्यानंतरही सर्वसामान्य भारतीयाच्या हातात मोबाईल फोन येण्यास बराच वेळ लागला. त्याचे कारण म्हणजे मोबाइल सेवेचे असलेले महागडे दर. त्याकाळी एका आऊटगोईंग कॉलसाठी 16 रुपये प्रति मिनीट एवढा दर होता. तर इनकमिंग कॉलवरही ठरावीक शुल्क आकारले जाई. त्यांना वापरण्यासाठी अँटेनाची आवश्यकता होती आणि त्यांची बॅटरी लाईफ खूप कमी होती. या फोनमध्ये फक्त कॉल करण्याची आणि संदेश पाठवण्याची सुविधा होती. जसं जसे तंत्रज्ञानात विकास होतोय मोबाईल वापरणे खूप सोपे होत आहे आणि मोबाईलचा आकार आणि वजन देखील कमी होत आहे. मोबाईल फोनने जगात क्रांती घडवून आणली आहे. 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात विकसित झालेल्या या तंत्रज्ञानाने लोकांना संवाद साधण्याची आणि माहितीची देवाणघेवाण करण्याची नवीन पद्धत दिली आहे.  तंत्रज्ञानात प्रगती झाल्यामुळे मोबाईल फोन लहान, हलके आणि अधिक कार्यक्षम बनले. वन-जी, टू-जी, थ्री-जी. फोर-जी आणि आता फाईव्ह-जी पर्यंतच्या अनेक पिढ्या विकसित झाल्या आहेत. 1980 च्या दशकात वन-जी मोबाईल फोन हे मोठे, जड आणि महाग होते. ते फक्त कॉल करण्यासाठी आणि मेसेज पाठवण्यासाठी वापरले जाऊ शकत होते. 1990 च्या दशकात, टू-जी तंत्रज्ञानाने मोबाईल फोन अधिक लहान, हलके आणि स्वस्त बनवले. यामुळे एसएमएस आणि एमएमएस  सारख्या नवीन वैशिष्ट्यांचा समावेश झाला. 2000 च्या दशकात, थ्री-जी तंत्रज्ञानाने मोबाईल इंटरनेटचा उदय झाला. यामुळे वेब ब्राउझिंग, व्हिडिओ कॉलिंग आणि म्युझिक स्ट्रीमिंग सारख्या सुविधांसाठी दार उघडले गेले. 2010 च्या दशकात, फोर-जी तंत्रज्ञानाने मोबाईल इंटरनेटची गती आणि क्षमता लक्षणीयरीत्या वाढवली. यामुळे हाय-डेफिनिशन व्हिडिओ स्ट्रीमिंग, ऑनलाइन गेमिंग आणि क्लाउड स्टोरेज सारख्या नवीन अनुप्रयोगांना चालना मिळाली. आता 2020 पासून, फाईव्ह- जीने मोठी गती निर्माण केली आहे. इतकेच नव्हेतर तंत्रज्ञान क्रांती घडवून आणण्यास तयार आहे. प्रत्येक बदलात डेटा ट्रान्सफरची गती आणि क्षमता वाढवली आहे. या फोनमध्ये शक्तिशाली प्रोसेसर, मोठे टचस्क्रीन डिस्प्ले आणि अनेक एप्स आले आहेत. स्मार्टफोनमुळे लोकांना संगीत ऐकणे, व्हिडिओ पाहणे, इंटरनेट सर्फ करणे आणि गेम खेळणे यांसारख्या अनेक गोष्टी करता येत आहेत.

मोबाईल फोनने आपल्या जीवनावर अनेक प्रकारे प्रभाव टाकला आहे. त्यांनी आपल्याला अधिक जोडलेले आणि माहितीपूर्ण बनवले आहे. त्यांनी व्यवसायांना अधिक कार्यक्षमतेने काम करण्यास मदत केली आहे आणि नवीन उद्योगांना जन्म दिला आहे. भविष्यातील मोबाईल फोनमध्ये आणखी शक्तिशाली प्रोसेसर, लवचिक डिस्प्ले,आर्टिफिशियल इंटेलिजेंससारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा समावेश असेल, यात शंका नाही.